بیست‌وپنجم اردیبهشت‌ماه در تقویم رسمی ایران به نام روز بزرگداشت فردوسی و پاسداشت زبان فارسی نام‌گذاری شده است؛ روزی برای گرامی‌داشت حکیم ابوالقاسم فردوسی، شاعر مسلمان حماسه‌سرای نامی ایران و خالق شاهنامه، بزرگ‌ترین اثر منظوم زبان فارسی.
زندگی‌نامه فردوسی؛ از دهقان‌زاده توس تا حماسه‌سرای بزرگ ایران
ابوالقاسم فردوسی در سال ۳۲۹ هجری قمری برابر با ۳۱۹ خورشیدی در روستای پاژ از توابع توس در خراسان دیده به جهان گشود. پدرش از طبقه دهقانان بود؛ قشر مالکین زمین‌دار که در دوره ساسانی و اوایل اسلام جایگاهی میان اشراف و کشاورزان داشتند. دهقانان معمولاً در کاخ‌هایی بر اراضی خویش زندگی می‌کردند و با دولت‌ها در امور مالیاتی همکاری داشتند.
فردوسی از دوران نوجوانی به تحصیل علم و خواندن داستان‌های کهن علاقه‌مند بود. دوران کودکی و جوانی‌اش با حکومت سامانیان، حامیان فرهنگ و زبان فارسی، هم‌زمان بود. او در فضایی رشد کرد که جنبش احیای هویت ایرانی و پاسداری از زبان فارسی در میان ایرانیان جان گرفته بود.
همچنین جالب است بدانید که برپایهٔ بیت‌هایی در خود شاهنامه و منابع نخستینی چون گزارش‌های نظامی عروضی و نصیرالدین قزوینی، فردوسی یک مسلمان شیعه بود.
آغاز سرودن شاهنامه؛ میراث ماندگار زبان فارسی
نظم شاهنامه، این حماسه سترگ، در حدود ۳۰ سالگی فردوسی و بر پایه «شاهنامه ابومنصوری» آغاز شد. این اثر گرانقدر در سه بخش اسطوره‌ای، پهلوانی و تاریخی، تاریخ ایران از آغاز تا حمله اعراب را روایت می‌کند. شاهنامه بیش از ۶۰ هزار بیت دارد و امروز به‌عنوان یکی از مهم‌ترین آثار ادبیات جهان شناخته می‌شود.
بخش اسطوره‌ای: از کیومرث تا فریدون
بخش پهلوانی: از کاوه آهنگر تا مرگ رستم
بخش تاریخی: از بهمن و اسکندر تا حمله اعراب
از داستان‌های برجسته شاهنامه که احتمالاً در جوانی سروده شده‌اند می‌توان به «بیژن و منیژه»، «رستم و اسفندیار»، «رستم و سهراب»، «سیاوش» و «اکوان دیو» اشاره کرد.
پیوند با دقیقی توسی و تلاش برای حفظ منابع تاریخی
پس از مرگ دقیقی توسی، که سرودن گشتاسپ‌نامه را نیمه‌کاره رها کرده بود، فردوسی با بهره‌گیری از نسخه نثر «شاهنامه ابومنصوری» که به کمک امیرک منصور به دستش رسید، کار را ادامه داد. برخلاف ادعای برخی منابع، نظم شاهنامه نه به فرمان سلطان محمود غزنوی، بلکه با انگیزه شخصی و حمایت دوستانش در طوس انجام شد.
اتمام شاهنامه و تاریخ دقیق آن
طبق ترجمه فتح بن علی بنداری اصفهانی، سرایش شاهنامه در سال ۳۸۴ هجری قمری به پایان رسیده است. فردوسی در پایان شاهنامه چنین نوشته است:
به ماه سفندارمذ روز ارد
سرآمد کنون قصه یزدگرد
به‌نام جهان داور کردگار
ز هجرت سه صدسال و هشتاد و چار
آرمگاه فردوسی در توس
درگذشت فردوسی و آرامگاه او در توس
سال وفات فردوسی را بین ۴۱۱ تا ۴۱۶ هجری قمری می‌دانند. پیکر او در باغ شخصی‌اش در توس به خاک سپرده شد. امروز آرامگاه فردوسی، در همان دیار، زیارتگاه علاقه‌مندان به فرهنگ و زبان فارسی است.
روز بزرگداشت فردوسی فرصتی است برای تأمل در جایگاه والای این شاعر بزرگ، که با سرودن شاهنامه، زبان فارسی را از آسیب فراموشی نجات داد و میراثی بی‌همتا برای آیندگان بر جای گذاشت.
ابوالقاسم فردوسی در سال ۳۲۹ هجری قمری برابر با ۳۱۹ خورشیدی در روستای پاژ از توابع توس در خراسان دیده به جهان گشود. پدرش از طبقه دهقانان بود؛ قشر مالکین زمین‌دار که در دوره ساسانی و اوایل اسلام جایگاهی میان اشراف و کشاورزان داشتند. دهقانان معمولاً در کاخ‌هایی بر اراضی خویش زندگی می‌کردند و با دولت‌ها در امور مالیاتی همکاری داشتند.
فردوسی از دوران نوجوانی به تحصیل علم و خواندن داستان‌های کهن علاقه‌مند بود. دوران کودکی و جوانی‌اش با حکومت سامانیان، حامیان فرهنگ و زبان فارسی، هم‌زمان بود. او در فضایی رشد کرد که جنبش احیای هویت ایرانی و پاسداری از زبان فارسی در میان ایرانیان جان گرفته بود.
همچنین جالب است بدانید که برپایهٔ بیت‌هایی در خود شاهنامه و منابع نخستینی چون گزارش‌های نظامی عروضی و نصیرالدین قزوینی، فردوسی یک مسلمان شیعه بود.
